Wat betreft het Antropoceendebat lijkt me het volgende niet van ondergeschikt belang te zijn: er is diepe ‘logos’ en lange evolutionaire ontwikkeling aan het onontkoombaar techné moeten zijn van de mens; aan de daarmee gepaard gaande dissipativiteit; aan het kunnen ontstaan en positief ontsluiten van mogelijkheden in de mensengeschiedenis; met toenemende complexiteit en toenemende schaalgrootte en bevolkingstoename tot gevolg; en aan het hebben kunnen toevoegen van exogeen energetisch vermogen aan onszelf met een ‘factor duizend’, met behulp van olie, gas, steenkool, etcetera.

Die ‘factor duizend’ is historisch gegroeid en we hebben er nu mee te dealen. Kunnen we nog zonder die energietoevoeging? Kunnen we dan nog leefbaar en heilzaam mens-zijn onder de huidige omstandigheden en planetaire overshoot? Met het gegeven dat we op niet al te lange termijn met 9 miljard mensen zijn?

-

Het ontstaan van de landbouw, vaak aangeduid als de Neolitische revolutie, werd mede mogelijk gemaakt door redelijke stabiele klimaatomstandigheden gedurende het Holoceen. En kijk eens tot welke gevolgen deze revolutie nu mede heeft geleid doordat we in de loop van de geschiedenis deze op zichzelf niet-negatieve ontwikkeling gewoon hebben doorgezet, hebben kunnen doorzetten in de richting van grootschaligheid, intensivering en het rigoureus veranderen van totale landschappen, ontbossing, etc. Nu is, naast de stikstofproblematiek en de vervuiling door giffen en kunstmest, de landbouw ‘verantwoordelijk’ (wie zijn die ‘verantwoordelijken’?) voor éénderde van de totale broeikasgasuitstoot wereldwijd. En domesticatie van dieren heeft de biowereld ook drastisch doen veranderen.

 We konden door deze revolutie dingen bereiken die daarvoor gewoon niet mogelijk waren, inclusief, na verloop van tijd, het voeden van zoveel monden, wereldwijd. Dit bracht ook weer verdere technologische ontwikkeling met zich mee, inclusief verbrandingsverschijnselen. IJzer moet immers gesmeed worden als het heet is.

Volgens mij is in dit verband interessant het gegeven dat landbouw niet op één plaats is ontstaan. Dat geeft te denken over hoe culturele ontwikkelingen samenhangen met klimatologische omstandigheden, en hoe de ermee gepaard gaande verschijnselen en nieuwe (dissipatieve) mogelijkheden ermee samenhangen, zoals setteling en verstedelijking. Setteling en verstedelijking hebben uiteraard weer veel bijgedragen aan de verfijning van sociale, economische en juridische aspecten, zoals geld als handig ruilmiddel en bestuursvormen. Dat het niet op 1 plaats is ontstaan wijst op natuurlijke wetmatigheden.

Alle ontwikkelingen bij elkaar hebben geleid tot de huidige overshootshitsituatie. Is het (dus) de mens ook niet gewoon overkomen?

We zullen ons (dus) terdege rekenschap moeten geven van natuurlijke wetmatige overshootprincipes. Iets groeit tot aan zijn grens, en het unieke in de mensengeschiedenis is dat die grens heden ten dage op planetair niveau is bereikt. Van betekenis voor onze ambivalente, politieke omgang met de huidige klemmende situatie is volgens mij dat de planetaire grens uiterst diffuus is, multi-interpretabel - zowel in de natuursferen als in cultuursferen -, dus bediscussieerbaar, met alle emotionele strijd erop en eraan ook, vanwege de belangentegenstellingen. Zowel in de natuursferen als in cultuursferen zijn deze grenzen niet eenduidig.

-

De invloed van de mens kan op twee manieren in verband worden gebracht met de huidige Antropocene ontwikkelingen:

  • De mens is/was machtig in de zin van veroorzaker
  • De mens is onmachtig in de zin van onderhevig geraakt aan deze veranderende evolutionaire overmachten van natuurlijke Zelforganisatie. Hetgeen niet wil zeggen dat het Antropoceen wordt gestuurd door de onmacht van de mens: het wordt gestuurd door fundamentele natuurlijke overshootprincipes en mechanismen op planetair nivo - zoals dat een aantal keren vaker is gebeurd, voor zover wij weten, in de 'Big History'.

In deze tweeledigheid doet de mens mee in een verband van primaire oorzaken en daaropvolgende secundaire gelegenheidsoorzaken in een lang evolutionair traject richting overshoot. Wanneer we secundaire oorzaken verwarren met primaire hoofdoorzaken, (en dat is wat we over het algemeen geneigd zijn te doen met ons wijzen naar het kapitalisme, industriële revolutie, etcetera - kennelijk in de fundamentele menselijke behoefte tot het toewijzen van schuld en schuldigen), dan zien we naar mijn mening iets over het hoofd. Er zou weleens sprake kunnen zijn geweest van een zeer lange en diepe aanloop naar de overshoot op planetair niveau. Samenhangend met iets wezenlijks aan de diersoort men: hij is per definitie dissipatiever dan de overige diersoorten: hij kan niet anders: hij moet zijn omgeving gebruiken en verbruiken om volledig mens te kunnen zijn. Overige dieren hoeven zich niet te kleden, als bijvoorbeeld.