Overshoot van planetaire grenzen: we hebben er weet van, we kennen de gevaren, en tegelijk staan we er uiterst ambivalent tegenover en weten we het maar niet te keren.
De filosoof Plessner maakte duidelijk dat de mens, in tegenstelling tot de overige organismen, wordt gekenmerkt door een dubbelstructuur. In onze dubbelstructuur kijken wij over onze eigen schouder mee naar wat we aan het doen zijn en dat brengt onze typische antropo-ambivalentie (onze verlegenheid met de situatie) met zich mee. Het gedachtengoed van Plessner maakt momenteel weer opgang in verband met het denken over het Antropoceen.
Plessner gaf halverwege de vorige eeuw een wijsgerige antropologie en sociologie die daarbij behulpzaam kan zijn. De mens deelt met andere dieren een centrische organisatie, maar kent tevens wat P noemt een excentrische positionaliteit: hij leeft net als (andere) dieren vanuit zijn centrum, maar staat daar tegelijkertijd buiten.
Door deze afstand kan hij zichzelf, maar ook andere levende en nietlevende dingen objectiveren. “Waar de plant leeft en het dier zijn leven leeft en beleeft, daar leeft en beleeft de mens zijn leven niet alleen, maar beleeft hij ook nog zijn beleven.”
De mens is cognitief reflectief op basis van zijn voelende zelfervaring. Hierdoor kent de mens een zekere handelingsvrijheid, maar hij blijft “ondanks deze vrijheid gebonden aan een bestaan dat hem remt en waarmee hij moet vechten”.
Omdat de mens door zijn excentrische levensvorm anders dan het dier niet volkomen samenvalt met zichzelf, is de mens volgens P “constitutief thuisloos” en dient zich daarom een ‘thuis’ te scheppen. Dat betekent dat de mens kunstmatig van nature is. Waaruit volgt dat de mens dus ook dissipatief van nature is, zijn omgeving verbruikend.
Zo wordt de mens pas mens als hij zich materiële en immateriële sferen creëert. De Duitse filosoof Peter Sloterdijk zegt dat de mens leeft in sferen die hij zichzelf moet creëren: de mens is vóór alles een ‘sferen-bouwer’, want hij moet vorm geven aan de onmetelijkheid van de wereld. Hij omhult zich met sferen, materieel (een huis, kleding) en immaterieel (identificatie met een religie, een groep) om zich te beschermen tegen de anderen en tegen de wereld, maar ook om die wereld in het klein na te bootsen.
Die sferen kunnen zich (helaas) niet verengen tot enkel immateriële. Dit duidt wederom op de dissipativiteit van de mens: hij gebruikt en verbruikt materie en energie vanuit zijn omgeving: het aardsysteem.We zien dat dit – deze met het wezen van de mens samenhangende natuurlijke wetmatigheid - ons inmiddels in grote problemen heeft gebracht: planetaire overshoot.
De confronterende hardheid van dit overshootgegeven kunnen of mogen we volgens mij niet over het hoofd zien: wat eerder heilzaam was (of in ieder geval als zodanig werd ervaren en gezien), is nu in zijn tegendeel gekeerd. Het overshootprincipe kent zijn eigen natuurlijke wetmatigheden, met een lange en diepe geschiedenis in dit antropoceengeval. Die wetmatigheden zullen naar mijn mening moeten worden onderzocht en publiekelijk erkend en gepresenteerd worden. Als onontkoombaar behorende tot de realiteit, ondanks dat ze toch wel diffuus en multi-interpretabel zijn. En hetgeen dus ook felle emotie in het debat met zich meebrengt / zal brengen, gezien het achterliggende pystische aspect, betrekking hebbend op de verschillende mens- en wereldbeelden in samenhang met (eigen)belangen.
Ontdek hier inspirerende gedachten en reflecties over het Antropoceen, een tijdperk waarin de mens de grootste invloed heeft op de aarde. Laat je meevoeren in nieuwe inzichten en ideeën.
We hebben met z’n allen afgesproken dat de huidige opwarming wordt veroorzaakt door de mens. En dat is natuurlijk correct, maar het heeft nogal wat complicaties in het licht van (de filosofie over) Natuur, wetmatigheden, oorzakelijkheidsverbanden, en de verhouding tussen vrijheid en determinisme.
Het Antropoceen (het tijdperk van de mens, antropos) is eigenlijk een hele gekke benaming. Want door de onmacht van de mens wordt het juist niet gestuurd door de mens. Het wordt gestuurd door de natuurlijke wetmatigheden van het overshootprincipe. De wetmatigheden van toenemende overshoot zouden weleens alles te maken kunnen hebben met ons van nature techné moeten zijn.
Kapitalisme, commerciële economie, onze huidige omgang met technologie, grootschalige productiemethoden, kortom onze gehele moderne geglobaliseerde maatschappij en daarbij de demografische bom … is niet uit de lucht komen vallen, er ging natuurlijk een ontwikkeling aan vooraf. Een positieve ontwikkeling van het kunnen uitstellen van negatieve feedback. Het Holoceen heeft door zijn redelijk stabiele klimaatgrenzen bepaalde ontwikkelingen richting structurele overshoot mogelijk gemaakt en versterkt.
Tsja, waren we maar aap gebleven. Maar dan wel van de Bonoboonse soort want die schijnen gezelliger te zijn dan hun tegenhangers, de Chimpansenezen.
We zien dat klimaatverandering meer en meer algemeen wordt erkend. Waarbij echter, volgens mij, de fundamentele en dramatische breuk tussen Holoceen en Antropoceen die dit met zich meebrengt qua betekenis, helemaal nog niet breed wordt doorzien. Ons referentiekader is ‘Holoceen’ en dus komen we ook, wanneer we willen wijzen op positieve ommekeer in het verleden - om hoop en moed te houden, tegen het doemdenken in -, met ‘Holocene’ voorbeelden daarvan.
De rechter heeft gesproken en vervolgens wordt in de Nederlandse politiek het juridische zijnsaspect deels miskent. En als het aan sommige verantwoordelijke politici de kans krijgen, gewoon aan kant geschoven. Dit als voorbeeld, een minivoorbeeld slechts, analoog aan de totale klemmende klima-eco-overshootproblemen:
Er worden vele parallellen getrokken tussen de ‘Hitlerperiode’ en de ‘Trumpperiode’.
Wat zien we gebeuren? We falen op preventief mitigatievlak. Lees https://www.carbonbrief.org/met-office-atmospheric-co2-rise-now-exceeding-ipcc-1-5c-pathways/
Wat het Antropoceen betreft, of eigenlijk wat elke tijdperkverandering betreft, zou je kunnen betogen dat organismen (in dit geval de mens) weliswaar de klima-eco-omstandigheden beïnvloeden, maar dat daaruit niet rechtstreeks volgt dat, andersom, de mens er ook macht over heeft. Entiteiten en organismen zijn onderhevig aan het raamwerk van de natuurlijke wetmatigheden.
De mens, ach de mens. De soort die zichzelf nu antropocentrisch opdringt aan zichzelf. En aan alle overige lieve diertjes en plantjes. De soort die met het maximum aan Doodsbesef nu het toetje op de evolutie is geworden?
Over de oorzakelijkheidsketen van het Antropoceen wordt verschillend gedacht. Ja, de mens is de oorzaak van de opwarming. Maar is de mens niet net zo goed natuur? Welke filosofische implicaties heeft deze gedachte?
De Antropocene werkelijkheid is waar en stinkt ook hier en daar dat maakt haar zwaar ook zwaartekracht is zwaar maar licht is licht en schijnt van aangezicht tot aangezicht en schijn is niet slechts schijn want zij verschijnt ja zijn verschijnt en is dus werkelijkheid die zwaar van waarheid is
Reactie plaatsen
Reacties