Antropoceen - reflecties

Helmuth Plessner maakt duidelijk dat de mens wordt gekenmerkt door een fundamentele gebrokenheid. Hij is zowel centrisch als excentrisch (zie onder 'Helmuth Plessner') en dat veroorzaakt een onoplosbare spanning: de typisch menselijke ambivalentie. Deze spanning en ambivalentie wegnemen zou de mens tot een dier of engel maken en daarmee elimineren wat de mens tot mens maakt. Deze met de excentrische positie gepaard gaande ambivalentie maakt de mens ook onontkoombaar tot een politiek wezen. Om de maatschappelijke strijd tussen menselijke belangen, perspectieven en waarden te reguleren dient er een politieke orde te worden gesticht.

Helmuth Plessner beschrijft drie fundamenteel verschillende levensvormen, die van plant, dier en mens, waarbij het hem er vooral om te doen is te analyseren wat de mens, hoewel behorend tot het dierenrijk, van andere dieren onderscheidt. Dieren worden, zoals alle organismen, gekenmerkt door een grens, die hen van hun omgeving (Umwelt) onderscheidt. Leven vereist instandhouding van die grens. Daartoe interacteren dieren met behulp van hun zintuigen en ledematen op actieve wijze met hun omgeving. Volgens Helmuth Plessner leven dieren daarbij vanuit hun centrum. Ze zijn in zekere zin opgesloten binnen hun organische grens en staan daarom in hun beleving frontaal tegenover hun omgeving.

Misschien valt er van de tijd vóór de Verlichting wel wat te leren. De verwetenschappelijking is in de laatste eeuwen in de westerse wereld voorop komen staan, en dat ging gepaard met specialisatie, reductionisme en rationalisme. Vóór de tijd van de Verlichting zou er wellicht meer integratie zijn geweest van filosofie/metafysica (hoewel veelal dualistisch), theologie en wetenschappen. Wellicht valt er wat van die tijd te herontdekken als we theologie vervangen door teleologie (natuurlijk streven) en als we dualistische metafysica vervangen door procesfilosofische metafysica.

Symbiose is een van de primaire mechanismen is waarmee het leven op aarde evolueert.  Bij het mensbeest is die symbiose gepaard gegaan met techniek en daardoor met extractie en dissipatie van de natuur. Als dat een bepaalde tijd succesvol verloopt en negatieve feedback lang genoeg uitgesteld wordt, dan is het niet onlogisch dat dat uiteindelijk tot planetaire overshoot leidt. Die planetaire overshoot maakt vervolgens alles anders: medicijn wordt gif, aldus Bernard Stiegler over technologie, een medicijn is per definitie giftig als er teveel van wordt ingenomen.

Twee vragen die met elkaar in verband staan:

Wat wij denken en doen is ingebed in kaders van ruimte, tijd, cultuur, geschiedenis, en onze lichamelijkheid. Holistisch gezien is onze lichamelijkheid de basale eenheid als mogelijkheidsvoorwaarde voor de bron van kennis. Met meta-fysica die zo dicht mogelijk bij onze ervaringskennis wil blijven, gaan we tot aan de grens van onze ervaringshorizon.

De dualistische splitsing van natuur-cultuur is er eentje in een hele rij. Non-dualisme betreft de eenheid van natuur-cultuur, lichaam-geest, energie-materie, ruimte-tijd, organisch-anorganisch, mentaal-fysiek.

We gaan in een destructieve richting, de wereld wordt zichtbaar steeds instabieler in zijn toenemende verstrengeling van natuur- en cultuursferen. Wanneer stabiliteit van deze ordegrootte onder druk komt te staan, zoals nu in deze fase van het Antropoceen het geval is, dan zullen we, als de huidige trends zich voortzetten, uiteindelijk terugvallen naar ‘lagere niveaus’. Instinctmatigheid zal het overnemen van rationaliteit, zoals ook Jonathan Haidt aannemelijk maakt, n.a.v. politieke maatschappelijke verschuivingen in de VS.

Hoe zou de politiek zijn krachten kunnen aanpassen wat betreft klimaatbeleid? De Wetenschappelijke Klimaatraad (WKR) komt met een recent advies, zie https://www.nu.nl/klimaat/6362619/politiek-kijkt-volgens-adviesraad-te-kortzichtig-naar-klimaat.html

Wat betreft de dialogische filosofie van Martin Buber en het Antropoceen, Als je bij Google intikt: ‘Martin Buber Antropoceen’, dan vermeldt het AI-overzicht vervolgens:

De mens is de oorzaak van klimaat- en ecoverandering, planetaire overshoot en daarmee het ontstaan van het Antropoceen. Maar wat zeggen we daarmee precies?

De technosfeer ontstond en ging een evolutionair leven leiden. Je zou kunnen zeggen: met de mens als min of meer toevallige drager van deze evolutie.  De mens ging wonen in een technosfeer, dat werd zijn habitat. Hij breidde die sfeer uit tot aan haar uiterste planetaire grens.