Procesinterpretaties van de geschiedenis van de toekomst.

De geschiedenis van de toekomst wordt nu geschreven. Er zijn momenteel genoeg herhalingspatronen gaande om naar historische parallellen te kijken van de neergangsfase van beschavingen. Toch is er nu iets unieks aan de hand waardoor de vergelijking niet opgaat: de Antropocene achtergrond van klimaat- en ecoverandering van nu ongekend. Het verschil met vroeger zit ‘m in de ruimtelijke en temporele schaalgrootte. Omkeerbaarheid naar herstel en een volgende opgaande fase zal ongekend veel langer duren dan wat we gewend waren en waar we ons historisch referentiekader aan ontlenen.

Want wanneer we kijken naar historische voorbeelden van verval, dan kijken we over het algemeen naar ontwikkelingen die plaatsvonden in het Holoceen, de periode met een redelijk stabiele klimaatachtergrond gedurende de laatste 12.000 jaar.

De filosoof Whitehead (1861-1947) beschreef de temporele processen op metafysische wijze: een werkelijke gebeurtenis draagt ​​de sporen van zijn verleden en voorspelt zijn toekomst. Het begint met het begrijpen van vroegere realiteiten die de manier en inhoud van zijn ontwikkeling mogelijk maken en beperken, en het eindigt met het bewerkstelligen van een resultaat dat dient als een mogelijkheid voor, en beperking op, wat en hoe latere werkelijke gebeurtenissen worden. Het verleden bepaalt de marges voor de toekomst via het heden, ofwel via de actuele gebeurtenissen. De ruimtelijk-temporele eenheden van de realiteit zijn verbonden door causale invloedslijnen.

Wat momenteel wordt ervaren kan gebruikt worden als een bron van waaruit de eerdere gebeurtenissen gedetecteerd kunnen worden en om waarschijnlijke kenmerken te suggereren van wat er vervolgens zal gebeuren. Deze beweringen over trajecten van invloed zijn geen willekeurige speculaties, of hoeven dat in ieder geval niet persé te zijn: ze hebben een objectieve basis met onzekerheden binnen marges.

De manieren waarop werkelijke gebeurtenissen hun opvolgers beïnvloeden, omvatten het ontstaan ​​van kenmerken die worden beantwoord in een tijdelijke reeks van gebeurtenissen:  het opvolgende interacteert reagerend (beantwoordend) met het voorafgaande. Wanneer er sprake is van hardnekkige structurele trends, zoals nu klimaatverandering en planetaire overshoot, dan kunnen die geërfde kenmerken en patronen worden opgespoord en geïnterpreteerd. Deze stabiele patronen van verwantschap redden de kosmos van relatieve of werkelijke anarchie, en transformeren onze basale Holocene achtergrondvoorwaarde voor leefbaarheid, die nu in onze ervaringen meer en meer op de voorgrond komt te staan. Geschiedenis is geen maalstroom van betekenisloos komen en gaan.

Er zijn al decennialang dergelijke structurele hardnekkige gebeurtenissen gaande, zoals toename van atmosferisch CO2, opwarming, zeespiegelstijging, verzuring van de oceanen. Deze ontwikkelingen in de natuursferen “redden dus de kosmos van relatieve of werkelijke anarchie”. Dat klinkt tegenstrijdig, en dat is het ook vanuit mensenperspectief bekeken. Vanuit ‘het perspectief’ van de kosmos zelf bekeken is het logisch: de zelforganiserende natuur kan niet niet reageren en de gebeurtenissen zijn in hun mogelijkheden en beperkingen gebonden aan dan deze richting.

“Geschiedenis is geen maalstroom van betekenisloos komen en gaan.” Het heeft betekenis, waarde, relevantie, zin voor alles wat leeft.

Dit brengt ons op de dreigende ineenstorting van de huidige uiterst complexe planetaire natuurlijke ecologie en daarbovenop culturele beschaving. Dezen kunnen onderhevig raken aan fragmentatie, conflict, verval, ontbinding. Ze worden vroeg of laat overweldigd. Zowel de toegenomen complexiteit en verfijning van levensvormen als ook van de nu mondiale beschaving die op het spel staat is een route van verworvenheden, en haar verval en mogelijke ondergang is te wijten aan de geleidelijke of plotselinge trivialisering van die verworvenheden. De verfijning en het daarbij behorende heil begint te dalen met de verzwakking en het verlies van de elementen die voor groei zorgden.

De betekenis hiervan is toenemend onheil. Wat het nu anders maakt dan alle eerdere parallellen in de mensengeschiedenis heeft betrekking op ruimtelijke en temporele schaalgrootte en onomkeerbaarheid die buiten de normale of gangbare menselijke horizon valt.