Is de mens een bijzonder dier? Met een al dan niet bijzondere verantwoordelijkheid, ook in juridische zin, naar zowel toekomstige generaties als naar andere dieren, planten en ecosystemen? Wat voor ons lastig is, is om onszelf als dier onder de dieren te zien. Als mensen zich al als dier zien, dan toch vaak als een bijzonder en superieur dier.
De problemen waar we voor staan, zijn immens. Zetten we ons in voor het menselijk belang of zijn de rechten van andere soorten net zo belangrijk? Willen we daar anders naar kijken, dan zullen we kritisch onze denkbeelden en taalgebruik onder de loep moeten nemen en niet langer de mens verheffen boven de dieren. De onderscheidingen die we kunnen maken zijn hooguit gradueel, niet principieel.
Juist het Antropoceen, met als belangrijkste kenmerk de structurele overschrijding van planetaire grenzen, drukt ons nu met de neus op dit soort vragen. Vragen over dader- en slachtofferschap, over in te zetten technologie, over methoden van onderzoek, over de invulling van een veilig en gezond leven. Wat de huidige ontwikkeling aan deze existentiële kwesties toevoegt, is hoe onomkeerbaar de menselijke invloed op aarde is en de wijze waarop alles met elkaar verknoopt is geraakt. Of eigenlijk altijd al verknoopt was.
In religieuze, filosofische en vakwetenschappelijke theorieën zou het wel wenselijk zijn om het denken in klassieke scheidingen te doorbreken, zowel het onderscheid tussen mens en dier als tussen dader en slachtoffer.
Wanneer spanningen toenemen ontwikkelen we een warme belangstelling voor het aanwijzen van daders als veroorzakers daarvan. Maar dat hangt er maar vanaf waar we de oorzaak zien. Als een in zekere zin succesvolle evolutionaire ontwikkeling van een bepaalde soort de oorzaak is die uiteindelijk leidt tot overshoot op planetair nivo, dan is niet zomaar individuele verantwoordelijkheid aan te wijzen waar het gaat om het aanbrengen van schade aan de natuur.
Heeft de natuur recht op herstel? In ieder geval maakt de huidige structurele en existentiële milieucrisis duidelijk dat onze huidige juridische instrumenten en begrippen niet voldoen om de op grote schaal veroorzaakte schade zowel effectief te bestrijden als te herstellen en te voorkomen. Wat is het recht, rechtvaardigheid, rechtmatigheid waard in een wereld van overshoot? Alle aspecten dus ook het juridische aspect staan onder toenemende druk.
Reactie plaatsen
Reacties