We zijn sinds kort een geheel nieuwe era in de turbulente geschiedenis van het leven op aarde ingegaan. Het kardinale omslagpunt hierbij is planetaire ecologische overshoot met helaas een hardnekkige richting. We zitten midden in een door de mens veroorzaakte massa-extinctie: het uitsterven gaat tienduizend keer sneller dan onder normale omstandigheden. Hier zal techno-optimisme geen zoden aan de dijk zetten, integendeel: we versterken de verstoringen. Andere oplossingen zijn praktisch gezien echter ook niet in zicht. Wat en waar is nog ons handelingsperspectief?
Dat leidt tot een paradox: we zijn goed in rationeel analyseren - hoewel daaruit een breed spectrum aan verklaringen naar voren komen, mede afhankelijk van mens- en wereldbeelden. Maar we zijn niet in staat om het tij te keren. Terwijl we de laatste eeuwen zo gewend waren geraakt aan maakbaarheid en vooruitgang.
In onze drang om te rationaliseren en te ordenen denken we doorgaans hiërarchisch en in enkelvoudige oorzaak-gevolgrelaties, terwijl ecosystemen ‘fundamenteel niet hiërarchisch’ maar 'heterarchisch' en holistisch zijn in onderling verbonden webrelaties. Intelligentie is daarbij van een totaal andere orde.
In het gebeuren van de extinctie toont het Antropoceen de verstrengeling van mens en natuur, een verhouding die ook heterarchisch en interacterend is.
We zullen moeten accepteren datgene wat zich toont en dat is dat we als mensheid geen vaste intelligente koers gaan varen om het tij te keren. We zullen de menselijke ambivalentie, die zichtbaar is in alle levensaspecten, waaronder consumptiegedrag, psychologie, techniek, economie en politiek, onder ogen moeten zien.
Het is al met al wel logisch dat we geen eenduidig perspectief hebben op welke geschiedenis zich hier aan het openbaren is, ook vanwege het spectrum van optimisme en pessimisme in relatie met oplossingsgerichtheid. Het lijkt soms wel een verplichting om oplossingsgericht te denken, met bijbehorend vastklampen aan optimisme en hoop. Het gaat dan om handelingsperspectief. Maar als doemdenken overeenstemt met de reële ontwikkelingen, dan is dat ook een gerechtvaardigde positie. Vastklampen aan optimisme kan een wanhoopspoging zijn.
Reactie plaatsen
Reacties